Pomnik Żołnierzy Wyklętych w Żorach już odsłonięty

Pomnik Żołnierzy Wyklętych w Żorach już odsłonięty

Na cmentarzu przy kościele farnym w żorskim Śródmieściu odsłonięto we wtorek Pomnik Żołnierzy Wyklętych, który upamiętnia osoby walczące z komunistami o wolną i niepodległą Polskę. Co ciekawe, wsród walczących byli też żołnierze z naszego regionu. Jednym z nich był porucznik Wiktor Kania, mieszkaniec Żor, którego w kwietniu tego roku Minister Obrony Narodowej awansował do stopnia kapitana Wojska Polskiego.
Czytaj też: KIM BYŁ WIKTOR KANIA? Archiwalne zdjęcia

Polub nas na Facebooku

Weszli do panteonu bohaterów

Na początku uroczystości głos zabrał Tomasz Górecki z żorskiego muzeum. Mówił o tragicznych losach Żołnierzy Wyklętych.

- Rok 1945, który dla Zachodu Europy oznaczał zwycięski kres wojny z niemieckim totalitaryzmem, dla Polski nie był początkiem wolności. Z jednej strony na ulicach pojawiły się polskie flagi, działały polskie urzędy, powołano polskie wojsko. Z drugiej sadzano do więzień i mordowano tych, którzy przez cały czas okupacji stawiali opór nielegalnym władzom II RP. Okazało się, że dla nowych władz, członkowie AK są takimi samymi wrogami, jak Niemcy. Ci, którzy ujawnili się po przejściu frontu, szybko musieli wracać do lasu albo byli aresztowani przez UB.
Nie było szansy na porozumienie się z komunistami. W całej Polsce rozgorzała walka między tymi, których do władzy wyniosły sowieckie bagnety a zwolennikami legalnych władz Rzeczypospolitej. Była to walka tragiczna i okrutna. Z jednej strony oddziały regularnego wojska i aparat bezpieczeństwa. Z drugiej zdesperowani leśni, próżno czekający na interwencję aliantów, pozbawieni kontaktu z wyższym dowództwem, i co gorsza coraz częściej spotykających się z brakiem poparcia przez pragnącą wrócić do normalności po latach niemieckiej okupacji, ludnością cywilną.
W okolicach Żor i Rybnika walkę podjęły grupy organizacji konspiracyjnej Pawła Cierpioła, pseudonim "Makopol", wywodzące się z dawnego inspektoratu rybnickiego Armii Krajowej oraz dowodzone przez Wiktoria Kanię oddziały Komendy Powiatowej „Leśniczówka” Konspiracyjnego Wojska Polskiego.
Atakowano funkcjonariuszy UB i PPR, organizowano wywiad w strukturach MO, prowadzono działalność propagandową. Ich nierówna walka trwała kilkanaście miesięcy.
W połowie 1946 r. rozbity został w wyniku zdrady oddział „Leśniczówka”. Jego dowódca Wiktor Kania zginął w trakcie obławy. Organizacja „Makopola” przetrwała w podziemiu do czasów amnestii w 1947 r., jednak gdy zagrożone aresztowaniem po ujawnieniu się Paweł Cierpioł podjął próbę ucieczki na Zachód, został w jej trakcie skrytobójczo zamordowany.
Ich walka została wtedy przegrana. A zwycięzcy postanowili zohydzić pamięć o nich. Przez lata fakty były przemilczane lub przekłamywane. Mówiło się nie o żołnierzach, a o „reakcyjnym podziemiu”. Teraz przyszedł czas na przywrócenie „Żołnierzom Wyklętym” należnego im miejsca w pamięci i w panteonie polskich bohaterów. Dziś zostanie odsłonięty w Żorach Pomnik Żołnierzy Wyklętych - mówił na początku uroczystości Tomasz Górecki.

Uroczystego odsłonięcia pomnika w Żorach dokonali wspólnie wojewoda śląski, Zygmunt Łukaszczyk i prezydent Żor, Waldemar Socha.

Jak wygląda Pomnik Żołnierzy Wyklętych?

Głównym elementem pomnika jest odlana w brązie płaskorzeźba orła wyrywającego się zza krat, przytwierdzona do bloków betonowych obłożonych okładziną z piaskowca. Charakterystyczną częścią dzieła jest też krzyż wojskowy, odznaka Konspiracyjnego Wojska Polskiego, umieszczony frontalnie wraz z napisem "Żołnierzom Wyklętym Mieszkańcy Żor". Na boku pomnika z prawej strony zostały umieszczone nazwiska poległych i zamordowanych żołnierzy antykomunistycznego podziemia. Nie są to wszystkie osoby zaangażowane w tę walkę, nie wszyscy są znani - dlatego z boku pomnika widnieje też puste miejsce dla innych, dzisiaj może nieznanych nazwisk.

Pomnik zaprojektował tyski twórca, Tomasz Wenklar, a wykonaniem pomnika zajął się Lech Wietrzyk.

Pomnik poświęcili: ks. Stanisław Gańczorz, proboszcz Parafii pw. św. św. Apostołów Filipa i Jakuba w Żorach oraz ks. Tadeusz Makula, proboszcz Parafii Ewangelicko-Augsburskiej pw. Zbawiciela w Żorach.

Goście honorowi

Na uroczystości nie zabrakło gości honorowych, w tym m.in. syna porucznika Wiktora Kanii - Wiktora, córki - Haliny Kani-Wojtynek i wnuka Michała Wojtynka, a także Alfonsa Skrobola, potomka jednego z uhonorowanych konspiratorów.

- Tu na tym cmentarzu przed pięknym pomnikiem będziemy wspominać Żołnierzy Wyklętych. Dziś Ojczyzna nasza upomina się o swoich najwierniejszych swoich. Co dla mniej najważniejsze, syna jednego z nich, upomina się o nich moje miasto Żory. (...) Ich głosów nie usłyszymy, ale chcielibyśmy zapytać nas wszystkich. Czy warto było iść drogą ku niezależności i demokracji, za cenę życia i wolności? Oni sami odpowiedzieliby krótko i zdecydowanie: Bóg, honor, Ojczyzna - mówił Wiktor Kania, syn jednego z "Żołnierzy Wyklętych".

Na cmentarzu starym w Żorach zgromadzili się także oficerowie i żołnierze Wojska Polskiego, przedstawiciel szefa Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego w Katowicach - pułkownik Kazimierz Misiaszek, Wojskowy Komendant Uzupełnień w Rybnika - pułkownik Andrzej Sygulski i kapitan Mariusz Kamiński z WKU Rybnik. Salwę honorową wykonała Kompania honorowa Wojska Polskiego oddelegowana przez II Batalion Desantowo-Szturmowy z Gliwic pod dowództwem porucznika Dariusza Pokrzywickiego, a w trakcie uroczystości grała Orkiestra Wojskowa Sił Powietrznych z Bytomia pod dowództwem starszego chorążego sztabowego Pawła Szczota.

Wiązanki kwiatów pod pomnikiem Żołnierzy Wyklętych w Żorach złożyli m.in.: wojewoda śląski, przedstawiciele władz miejskich, radni, przedstawiciele służb mundurowych, organów administracji samorządowej i państwowej, przedstawiciele miejskich placówek oświatowych, prezesi spółek miejskich.

Okolicznościowe przemowy wygłosili też m.in. wojewoda śląski i prezydent Żor.

Zygmunt Łukaszczyk, wojewoda śląski podkreślał, że Żołnierze Wyklęci są "wyklęci, ale niepokonani. Wyklęci, ale niezłomni. Wyklęci, ale niezapomniani".

Z kolei prezydent Żor, Waldemar Socha mówił: - Marzeniem i dążeniem każdego człowieka i każdego narodu jest życie w wolności, sprawiedliwości i w dobrobycie, ale tych cech najważniejsza jest wolność. Ona w powszechnym przekonaniu jest podstawą do tego, aby żyć w sprawiedliwości i dobrobycie. Nie ma ważniejszej rzeczy dla narodu niż życie w wolności, w niepodległości. Nie ma ważniejszego święta dla narodu jak Święto Niepodległości. (…) Nas Święto Niepodległości łączy przy nowo odsłoniętym pomniku Żołnierzy Wyklętych. (…) Dziś do panteonu narodowych bohaterów dołączają Żołnierze Wyklęci. Ci, którym przez lata odmawiano cześci. Wmawiano nam, że to zwykli bandyci. Mordowano ich potajemnie. Dziś Żołnierze Wyklęci dołączają do naszych bohaterów. My mieszkańcy Żor oddajemy im hołd. Cześć ich pamięci – mówił prezydent Żor.

Polub nas na Facebooku

Kim był Wiktor Kania? - mówi Tomasz Górecki z żorskiego muzeum:

- Wiktor Kania - pseudonim „Felek”, „Andrzej”, „Mrówka”. Urodził się 13 grudnia 1914 roku w Katowicach, a poległ 5 maja 1946 r. w Osinach. Żołnierz Wojska Polskiego, Armii Krajowej, Konspiracyjnego Wojska Polskiego, uczestnik podziemia antykomunistycznego. Był uczniem Gimnazjum im. Karola Miarki w Żorach. W 1934 r. powołany do służby wojskowej w Jarosławiu, gdzie ukończył szkołę podoficerską. W pierwszych dniach września 1939 r. walczył w szeregach Obrony Narodowej miasta Żory. Ranny jako jeniec został wywieziony na roboty w głąb Rzeszy. Wstąpił do konspiracji w ramach walki zbrojnej inspektoratu rybnickiego.
1 lipca 1943 r. jako sierżant piechoty przejął dowództwo nad oddziałem partyzanckim kryptonim „Wędrowiec”, pod berłem Rybnickiego Inspektoratu AK. Rozbudował sieć łączników, powiększył liczebnie oddziały. Przeprowadził liczne akcje zbrojne i dywersyjne na niemieckie posterunki i patrole żandarmerii. W kwietniu 1945 r. brał czynny udział w organizowaniu władz cywilnych na terenie Żor. Objął funkcję radnego Rady Narodowej oraz urząd naczelnika gminy Osiny. Swoje kompetencje wykorzystywał w obronie ludności cywilnej przed prześladowaniem i bezprawiem ze strony żołnierzy radzieckich. W listopadzie 1945 r. został aresztowany przez funkcjonariuszy UB w swoim domu w Żorach i osadzony w więzieniu w Cieszynie, skąd zbiegł 15 grudnia 1945 r. Początek 1946 r. to intensywna działalność w terenie przy współpracy pozyskanych do konspiracji zaprzysiężonych funkcjonariuszy żorskiego posterunku MO.
18 marca 1946 r. Wiktor Kania został mianowany przez Komendanta Wojewódzkiego Konspiracyjnego Wojska Polskiego majora Gerharda Szczurka zwierzchnim dowódcą KWP w powiatach: rybnickim, pszczyńskim i cieszyńskim oraz Komendantem Komendy Powiatowej KWP „Leśniczówka”. Po licznych akcjach przeciwko komunistycznym władzom Urząd Bezpieczeństwa zinfiltrował „Leśniczówkę”. W nocy z 4 na 5 maja we wsi Osiny została przeprowadzona obława z udziałem znacznych sił Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Milicji, w wyniku której Wiktor Kania poniósł śmierć w niewyjaśnionych okolicznościach. Decyzją Ministra Obrony Narodowej porucznik Kania otrzymał pośmiertnie awans na stopień kapitana - mówi Tomasz Górecki z żorskiego muzeum.

O uroczystości odsłonięcia pomnika Żołnierzy Wyklętych przeczytasz też w Tygodniku "Żory nasze miasto", piątkowym dodatku do "Dziennika Zachodniego" - 15 listopada.

Polub nas na Facebooku